ARABULUCULUK TARİHİNİN KISA BİR ÖZETİ

Günümüzde uyuşmazlıkların mahkeme dışında alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemleri ile dostane ve barışçıl yollar ile çözümü için dünya genelinde eğilim bulunmaktadır.*

Arabuluculuğun toplumsal bir kontrol ve çözüm aracı olarak kurumsallaştığı eski çağda Mısır, Babil, Sümerler ve Asur’da geleneksel arabuluculuk örneklerine rastlamak mümkündür. **

Bu bağlamda arabuluculuğun ilk örneklerinden biri 4000 yıl önce Mezopotamya’da bir Sümer hükümdarının savaşın önlenmesine yardımcı olması ve toprak anlaşmazlığı üzerine bir anlaşma gerçekleştirmesi ile vuku bulmuştur.***

Uyuşmazlıkların alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ile giderilmesi Antik Yunan ve Roma uygarlıkları dönemlerinde de karşımıza çıkmaktadır. Bu uygarlıklarda hukuk uyuşmazlıklarının çözümünde arabuluculuk ve tahkimin birleştirilmesiyle oluşturulan kurumsallaşmış sistemler uygulanmıştır. Yargısal arabuluculuğun bu şekli Kıta Avrupası hukuk yargılama usulü sistemlerini önemli ölçüde etkilemiştir. Bu toplumlarda genellikle toplumun saygın üyelerinden olan yaşlılar veya din adamları gibi kişilerin katılımıyla, uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülmüştür.****

Arabuluculuğun en yaygın biçimde kullanıldığı ülkelerin başında gelen Amerika Birleşik Devletleri’nde arabuluculuk ilk kez profesyonel anlamda 1913 yılında işçi-işveren anlaşmazlıklarında kullanılmaya başlanılmış ve giderek kurumsallaşmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde 1964 yılında Medeni Haklar Kanunu ile kurulan Adalet Bakanlığı Toplum İlişkileri Servisi; ırk, renk ve etnik kökene dayalı ayrımcılıktan kaynaklanan uyuşmazlık ve anlaşmazlıkların çözümünde müzakere ve arabuluculuk yöntemlerini etkili biçimde kullanmış, federal hükümet tarafından aynı amaçla oluşturulan Semt Adalet Merkezleri giderek kar amacı gütmeyen örgütlere dönüşmüş ve arabuluculuk merkezleri gibi hizmet vermeye başlamıştır. Bu merkezler aracılığı ile yaygınlaştırılan arabuluculuğun uygulama alanı giderek kiracı/ev sahibi, polis/vatandaş, aile bireyleri, komşular arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesinde kullanılır olmuştur. Bugün Amerika Birleşik Devletleri’nde bu alanların dışında ve hemen her alanda ve konuda çıkan uyuşmazlıklar yargıya taşınmadan arabuluculuk yöntemiyle çözümlenmektedir.

Günümüzde etkili, ucuz, barışçıl bir alternatif uyuşmazlık çözüm aracı olan arabuluculuk sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde değil, Hindistan’dan, Pakistan’dan Hong Kong ve Singapur’a ve Kore’ye, Latin Amerika’dan Kenya’ya, Somali’ye, Orta Doğu’da İsrail’e, Yeni Zelanda’ya, Avustralya’ya, başta Avrupa Birliği’ne üye ülkeler olmak üzere kıta Avrupa’sı ülkelerine kadar pek çok ülkede ve yaygın biçimde kullanılmaktadır. *****

Arabuluculuk yöntemi ülkemizin de yabancısı olmadığı bir yöntemdir. Bu bağlamda, 18 Mart 1924 kabul tarihli ve 442 sayılı Köy Kanunu’nda,18 Haziran 1927 kabul tarihli ve 1086 sayılı HUMK’da, 05 Mayıs 1983 kabul tarihli ve 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nda, 23 Şubat 1995 kabul tarihli ve 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da, 17 Haziran 1992 kabul tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’da, 19 Mart 1969 kabul ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nda, 09 Ocak 2003 kabul ve 4787 sayılı Aile Mahkemeleri’nin Kuruluş Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun’da, 06 Ekim 1983 kabul, 91 sayılı Menkul Kıymet Borsaları Hakkında Kanun Hükmündeki Kararname’de uyuşmazlıkların arabuluculuk kurumu aracılığı ile çözümlenmesine yönelik düzenlemelere yer verilmiştir.*****

Ülkemizde “Arabuluculuk” ilk kez 2000’li yılların başında, akademik çevreler ve diğer ilgili kurum ve kuruluşlarca tartışılmaya başlanmıştır. Bu alandaki ilk bilimsel çalışmalar ise 2006 yılında başlanmış ve aynı yıl, ülkemizdeki seçkin hukukçu akademisyenlerden, uygulamadan gelen hukukçulardan, Barolar ve çeşitli meslek ve ticaret örgütü temsilcilerinden bir Bilim Komisyonu oluşturulmuştur. Bu komisyon tarafından hazırlanan kanun tasarısı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 07.06.2012 tarihli oturumunda kabul edilerek yasallaşmış ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile bir “alternatif çözüm” yolu olarak uygulanmaya başlanmıştır.

_____________________________________________________

*Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukuku Açısından Zorunlu Arabulucuk Sistemine Genel Bir Bakış (Prof. Dr. Seda Özmumcu)
**Özbek, Mustafa, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, s.517
***Şahin, Hüseyin Güngör, s.59
****Özbek, Mustafa, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, s.518
*****TBB Başkanının 11.03.2011 Tarihili Dünyada Arabuluculuk Uygulamaları Konulu Seminerde Yaptığı Açış Konuşması
******TBB Başkanının 11.03.2011 Tarihili Dünyada Arabuluculuk Uygulamaları Konulu Seminerde Yaptığı Açış Konuşması